Autor: Deni Bešlagić
Posttraumatski stresni poremećaj prvi put je definisan u trećem izdanju Dijagnostičko statističkog priručnika za mentalne poremećaje (DSM III) i u Međunarodnoj klasifikaciji bolesti (MKB 10) 1980. godine, u najvećoj mjeri na osnovu iskustva američkih psihijatara sa veteranima Vijetnamskog rata. Od tuda je i nastao naziv „Vijetnamski sindrom“. U prvom i drugom svjetskom ratu se spominje kao „ratna neuroza“, „šok od granate“, te „Sindrom koncentracionog logora“. Iako je ovaj mentalni poremećaj, ne tako davno, prepoznat i uvršten u dijagnostičke priručnike i klasifikacije, opis ličnog i socijalnog utjecaja PTSP-a možemo naći i u Ilijadi, a simptome i poteškoće koje ga karakterišu, možemo pronaći u mnogim istorijskim zabilješkama, književnim djelima i kultnim filmovima.
Posttraumatski stresni poremećaj se javlja nakon izlaganja traumatskom događaju. Traumatski događaj je u DSM-V definiran kao izloženost stvarnoj smrti ili prijetnji smrću, teškoj ozljedi ili seksualnom nasilju, i to na način da je osoba sama doživjela ovakav događaj, svjedočila mu ili je saznala da se neki od tih događaja desio nekoj njoj bliskoj osobi, najčešće nekome iz porodice ili prijateljima.
U epidemiološkim istraživanjima nalazimo da prevalencija PTSP-a u općoj populaciji iznosi 9 posto zahvaćene populacije, a PTSP je prevalentniji kod žena, osim kada se radi o tzv. „borbenom“ tipu koji je prisutniji kod muškaraca. Međutim, prevalencije PTSP-a uveliko variraju u zavisnosti od istraživanja različitih populacija (klinička ili opća populacija ispitanika), te u zavisnosti od korištenja određenih mjernih instrumenata i dijagnostičkih kriterija.
U etiologiji PTSP-a značajno je spomenuti da je ovo jedan od rijetkih psihičkih poremećaja koji je definisan njegovim uzrokom. Bez traumatskog doživljaja ne može se postaviti dijagnoza. Ipak, sama trauma nije dovoljna kao indikator poremećaja, nego i ličnost osobe kod koje će se razviti PTSP. Predisponirajući elementi traume još uvijek nisu dovoljno istraženi, a važna je i vulneabilnost (osjetljivost, ranjivost) osobe prije izlaganja stresogenim faktorima.
Simptomi postratraumatskog stresnog poremećaja
Osobe koje pate od PTSP-a podložne su rekurentnim, nametljivim i neprijatnim sjećanjima na traumu, koja uključuju slike, predstave, razmišljanja i opažanja o traumi. Oni često doživljavaju i rekurenetne snove u vezi sa doživljenim traumatskim iskustvom, ali i uživljenost u traumu kao da se dešava u sadašnjem momentu, što se može manifestovati kroz disocijativne epizode, prilikom buđenja ili u stanju intoksikacije alkoholom i drugim psihoaktivnim supstancama. Ove osobe se osjećaju neprijatno ukoliko su izloženi stimulusima koji podsjećaju na samo traumatsko iskustvo, što uzrokuje mnoge fiziološke promjene (lupanje srca, pretjerano znojenje, bolovi u stomaku, mučnina, povraćanje itd.). Javljaju se i simptomi izbjegavanja onih situacija koje su u vezi sa traumom te „generalna otupljenost“ (nezadovoljstvo životom, doživljaj otuđenosti od drugih ljudi, osjećaj bespomoćnosti itd.). U slijedeću kategoriju simptoma spadaju simptomi prenadraženosti koji se manifestuju kao poremećaji spavanja -teskoće pri usnivanju ili održavanju sna, teškoće u koncentraciji, hipervigilnost pri čemu je pažnja previše usmjerena na moguće izvore opasnosti, a s ovim u vezi uplašenost na bezazlene okolinske stimuluse.
Pri dijagnostikovanju PTSP-a, uzima se u obzir i trajanje određenih promjena, odnosno simptoma. Na osnovu trajanja simptoma, potrebno je odrediti i tip postraumatskog stresnog poremećaja. Kod akutnog PTSP-a trajanje simptoma je manje od tri mjeseca, kod hroničnog tipa simptomi se ispoljavaju duže od tri mjeseca, a postoji i PTSP koji se javlja sa odloženim početkom, najmanje 6 mjeseci nakon proživljenog traumatskog iskustva.
PTSP se javlja u komorbiditetu sa drugim mentalnim poremećajima, a istraživanja pokazuju da je postotak općeg komorbiditeta čak 80 posto. Najčešći koji se javljaju uz posttraumatski stresni poremećaj su poremećaji raspoloženja: depresija, anskioznost, panični poremećaj… Također se javljaju i bolesti ovisnosti ili zloupotreba alkohola i drugih psihoaktivnih supstanci, a važno je napomenuti da je ova populacija izloženija riziku od suicida, tako da je utvrđivanje komorbiditeta važno za postavljanje ispravne dijagnoze i određivanje psihoterapijskog i farmakoterapijskog liječenja.
